Biblioteka Papieskiego Wydziału Teologicznego we Wrocławiu opublikowała w Księgozbiorze Wirtualnym FIDES tom 7 tzw. Poligloty antwerpskiej, wydany w 1572 roku. Składa się on z dwóch części, wydrukowanych w przeciwległych kierunkach. Nowy Testament nosi tytuł: Novum Testamentum Graece : Cum vulgata interpretatione Latina Graeci contextus lineis inserta, zaś drukowany „od tyłu” Stary Testament - Hebraicorum Bibliorum Veteris Testamenti Latina interpretatio. Jak pisze ks. dr Rajmund Pietkiewicz, biblista z PWT we Wrocławiu, jest to wydarzenie bardzo ważne dla badaczy historii Biblii w okresie renesansu i reformacji.

Z Poligloty antwerpskiej korzystało wielu tłumaczy i komentatorów Pisma Świętego i to nie tylko w XVI i XVII w. Tej edycji używał m. in. Jakub Wujek, pracując nad własnym przekładem Biblii na język polski (1599) oraz Daniel Mikołajewski – tłumacz tzw. Biblii gdańskiej (1632). Do tej pory ten tak cenny tekst Pisma Świętego nie był dostępny w sieci. Dzięki internetowi osoby badające historię Biblii, szczególnie w okresie renesansu, uzyskały dostęp do tekstów używanych przez XVI i XVII-wiecznych biblistów, a nie są one identyczne z dzisiejszymi krytycznymi wydaniami. Tom 7 Poligloty antwerpskiej zawiera oryginalny tekst ST i NT wraz z ich interlinearnym przekładem na łacinę wykonanym przez Santesa Pagniniego (wyd. 1527 lub 1528) oraz wariantami zaczerpniętymi z Wulgaty.

Biblie poliglotyczne w XVI i XVII w. (ks. Rajmund Pietkiewicz)

Renesansowe zamiłowanie do studium Biblii w językach oryginalnych zaowocowało licznymi edycjami Biblii wielojęzycznych. Wśród nich znajdują się cztery zwane poliglotami wielkimi.

Pierwsza z nich ukazała się z inicjatywy kard. F. Ximenesa de Cisneros na uniwersytecie w Alcalá de Henares (Complutum) i jest znana jako Poliglota complutensis. Zespół uczonych filologów pracował nad tą Biblią od 1502 r. Dzieło zostało wydrukowane w latach 1514-1517 w nakładzie 600 egz., ale oficjalnie ukazało się dopiero w 1522 r. po uzyskaniu aprobaty papieża Leona X, któremu edycja była dedykowana. Biblia składała się z 6 tomów. Pierwsze 4 zawierały ST w wersji Wulgaty, hebrajskiego oryginału, Septuaginty, przy Pięcioksięgu dodano także Targum Onkelosa. Obok tekstów oryginalnych zamieszczono również nowe łacińskie przekłady Biblii hebrajskiej, Septuaginty i Targumu Onkelosa. Tom 5 wydrukowany w 1514 zawierał NT w wersji greckiej i Wulgaty. Na końcu 5 tomu umieszczono grecko-łaciński leksykon NT. Tom 4 zawierał gramatykę hebrajską, a tom 6 słownik hebrajski i aramejski z indeksami oraz słownik etymologiczny imion i nazw biblijnych. W tekście hebrajskim akcenty masoreckie zostały pominięte, zaznaczono tylko te, które padały na przedostatnią sylabę. Daleki od doskonałości był również druk punktacji samogłoskowej. Edycja ta należała do bardzo drogich i rzadkich, gdyż duża ilość egzemplarzy i tak niewielkiego nakładu uległa zniszczeniu podczas morskiej katastrofy statku transportującego książki do Italii.

Kolejna Biblia poliglotyczna to właśnie Poliglota antwerpska zwana też królewską. Ukazała się ona z aprobatą papieską w oficynie Plantina w latach 1569-1572. Drukarz pragnąc wydać wielojęzyczny tekst Biblii, chciał uzupełnić niewielką liczbę egzemplarzy edycji z Alcalà. Zwrócił się w tej sprawie do króla Hiszpanii Filipa II (†1598), który sfinansował przedsięwzięcie oraz przysłał do Antwerpii wybitnego humanistę i znawcę języków biblijnych, wykształconego w Alcalà katolickiego księdza, Benito Ariasa Montanusa (1527-1598). Stanął on na czele zespołu edytorskiego gromadzącego ok. 20 wybitnych osobowości ówczesnej filologii biblijnej, wśród których znajdowali się m.in. Guillaume Postel (1510-1581), Franciszek Raphelengius (1539-1597), Andreas Masius (1515?-1573). Wykorzystał on tekst compluteński, rozszerzając go do 8 tomów. Do zestawu tekstów Biblii Ximenesa dodano w NT tekst Peszitty z łacińskim przekładem, a w ST umieszczono Targumy do całości i zmieniono układ stron. Tekst grecki NT zaczerpnięto z czwartej edycji Erazma. Znacznie poszerzono dodatki. W tomie szóstym umieszczono gramatyki i leksykony: hebrajski, aramejski, syryjski i grecki. W tomie siódmym (opublikowanym przez PWT we Wrocławiu) hebrajski i grecki tekst Biblii zaopatrzono w interlinearne tłumaczenie Pagniniego i Wulgaty. Tom ósmy zawierał wiele informacji z historii tekstu i środowiska biblijnego oraz komentarze teologiczne. Biblia została odbita w nakładzie 1200 egz. na papierze i 13 egz. na pergaminie.

Trzecia Biblia tego typu, tzw. Poliglota paryska, ukazała się w latach 1629-1645 w Paryżu. Prace nad nią rozpoczął kard. Du Perron już w 1615 roku, a dokończył Guy Michel Le Jay przy współpracy Jeana Morina i innych filologów. Edycja bazowała głównie na wydaniu z Antwerpii. Ukazała się w 10 tomach u Antoniego Vitré. Jej tekst został rozszerzony o Pięcioksiąg samarytański i Targum samarytański, Peszittę dla całego ST, wersję arabską z odpowiednimi przekładami łacińskimi. Brak w tej Biblii aparatu introdukcyjnego i filologicznego. Nie uwzględnia ona także rzymskich (wydanych po soborze trydenckim) edycji Septuaginty i Wulgaty i posiada liczne błędy drukarskie. Z tego powodu była mocno krytykowana i nie zdobyła sobie popularności.

Czwartą wielką poliglotą była tzw. Poliglota londyńska. Jest to najlepsza edycja spośród Biblii wielojęzycznych. Została ona opracowana pod kierunkiem Briana Waltona i wydrukowana w 6 tomach w latach 1654-57. Pierwsze trzy tomy zawierają teksty ST, tom czwarty apokryfy, czyli księgi deuterokanoniczne, piąty zawiera NT. Umieszczono tam Biblię hebrajską z wersją łacińską Pagniniego, rzymską Wulgatę i Septuagintę, Targum Onkelosa, Peszittę, wersję arabską, Pięcioksiąg samarytański i Targum samarytański. Wersje oryginalne zaopatrzone są w tłumaczenia łacińskie i warianty krytyczne. Bardzo cenne są dodatki. W tomie pierwszym umieszczono ok. 200 stron pomocy naukowych, a szósty poświęcony jest krytyce tekstu. Ta edycja do dziś zachowuje wartość naukową.

Obecnie opublikowany został tylko jeden tom Poligloty antwerpskiej, jedyny będący w posiadaniu Biblioteki PWT we Wrocławiu. Gdyby któraś z bibliotek FIDES posiadała wymienione, cenne dla biblistów dzieła i mogłaby udostępnić je do digitalizacji we Wrocławiu, na posiadanym przez PWT skanerze dziełowym - prosimy o kontakt z ks. Jerzym Witczakiem.